Joseph Conrad: Under Western Eyes

Joseph Conrad was een Russische Pool of Poolse Rus uit de Oekraïne en is vooral bekend van zijn zeemansverhalen waarvan Heart of Darkness het bekendste is. Verfilmd onder de titel Apocalypse Now! door Francis Ford Coppola en door hem verplaatst naar de Vietnamoorlog. Ik kende Jospeh Conrad ook vooral van zijn zeeverhalen door de bundel Twixt Land and Sea en het al genoemde Heart of Darkness. Under Western Eyes speelt op het land, in Sint Petersburg en in Genève, en is iets heel anders. Conrad had een hekel aan Dostojevski en aan diens Misdaad en Straf en schreef deze roman als antwoord. Razumov, de hoofdpersoon, begaat een misdaad en krijgt net als Raskolnikoff, uiteindelijk te maken met zijn geweten.

Het verhaal wordt verteld door een leraar Engels in Genève die bij toeval met Razumov te maken krijgt en met twee Russische dames, een jongedame en haar moeder, de dames Haldin. Razumov heeft in Sint Petersburg voor zijn vertrek de broer en zoon van de dames Haldin verraden, waarna deze zonder een woord te zeggen, is geëxecuteerd. Omdat iedereen Razumov ziet als de beste vriend van deze held van de revolutie, Victor Haldin, ontstaat een dramatische situatie. De lezer weet hoe de vork in de steel zit, de personen rondom Razumov richten al hun hoop en verwachtingen op hem, zien hem als verlosser en toekomstige held van de revolutie. Vooral de revolutionairen zijn scherp en vaak ook komisch gekarakteriseerd, zoals de feminist Peter Ivanovich, de geldschieter Madame de S., de barmhartige Samaritaan Tekla, de moordenaar N.N. en de reiziger Sophia Antonovna.

De vorm van het verhaal, de leraar Engels die alles vertelt, doet soms wat geforceerd aan, soms vraag je je af hoe hij de gedachten van Razumov kan raden en navertellen, maar de compositie is sterk en zet de lezer van tijd tot tijd handig op het verkeerde been. Hij is de Westerse buitenstaander die het verhaal vertelt maar niet alles kan begrijpen van hoe de Russische ziel werkt.

Toen Conrad het boek geschreven had, in 1911, was het verhaal al bijna historie. De ontwikkelingen in de Russiche revolutie hadden de situaties in zijn boek tot verleden tijd gemaakt. Toch is het als alle goede boeken nog verrassend actueel. De ideeën van Conrad over idealisme en revolutie en de zinloosheid van geweld zijn nog steeds scherp en maakten dat ik het boek geregeld na een paar hoofdstukken opzij moest leggen om de gedachten te overdenken.