Helden

Helden, zijn ze er nog? Dagblad Trouw wijdt ter ere van de komende boekenweek een hele bijlage aan het verschijnsel held in de Nederlandse literatuur. De artikelen in de bijlage spreken elkaar hier en daar behoorlijk tegen.

Aan de ene kant zijn er de antihelden zoals de hoofdpersonen in de boeken van bijvoorbeeld Maarten 't Hart, daartegenover staan de helden in de boeken van Harry Mulisch (half Duits-half Joods) en Kader Abdolah (Perzisch). En omdat Mulisch en Abdolah niet echt Nederlanders zijn schrijven zij over echte helden. Sommige helden uit onze literatuur komen daarentegen in het artikel absoluut niet aan bod zoals Joe Speedboat, Giph, Kees de jongen en Osewoudt (De donkere kamer van Damocles) en onze grootste literaire held Ik, Jan Cremer wordt afgedaan als niet echt genoeg. Ook het recent verschenen boek van Jessica Durlacher met nota bene als titel De Held schittert door afwezigheid.

Nergens wordt een vergelijking getrokken met de literatuur in de ons omringende landen. Zelf moest ik bijvoorbeeld onmiddellijk denken aan de aflevering Heroes van de Britse BBC-serie Faulks on Fiction over de held in de geschiedenis van de Engelse literatuur. Daarin laat Sebastian Faulks zien dat ook in de Angelsaksische literatuur de held nogal geëvolueerd is van het tijdperk van Jane Austen tot dat van Martin Amis. Eigenlijk is daar precies hetzelfde aan de hand als in Nederland, de aflevering begint met een echte stoere held, Robinson Crusoë, en eindigt met een antiheld, John Self. Wat de vraag opwerpt of Nederland wel zoveel verschilt met andere landen.

Dan is er een groot artikel over de held op middelbare leeftijd. De oudere man verliefd op het jongere meisje (Tirza), de man of vrouw die ouder en wijzer is en kan terugkijken en vooruitkijken en de man of vrouw die worstelt met zijn dementerende ouders (Hersenschimmen). Suggestie van het artikel is dat er geen romans meer worden geschreven over jongeren vol sturm und drang. Ook dat lijkt me maar hoe je het bekijkt. De hedendaagse en zeer populaire Italiaanse literatuur zit er vol mee en ongetwijfeld zijn er in Nederland ook jonge schrijvers die dit voorbeeld zullen volgen.

Daarnaast wordt stilgestaan bij de beschrijvingen van heldenlevens. In Nederland worden weinig biografieën geschreven, in ieder geval niet zoveel als elders in Europa. Dat komt omdat wij iedereen die boven het maaiveld uitsteekt wantrouwen. Waardoor wij weer geen echte helden hebben. Maar ook dit laatste lijkt mij aardig aan het veranderen. Mijns inziens wordt het gebrek aan biografieën de laatste tijd aardig goedgemaakt. De afgelopen waren de biografieën van Vasalis en van Elsschot in het nieuws.

Tenslotte is daarbij ook een lijstje met node gemiste biografieën (waaronder twee biografieën van kerkvaders waarvan ik nooit had gehoord, maar ja, het blijft dagblad Trouw) en een lijst van hele goede autobiografieën waarin ik het prachtige Enfance (Kindertijd) van Nathalie Sarraute miste.

De bijlage eindigt met een artikel over het laten schrijven van je eigen autobiografie door een ghostwriter naar voorbeeld van Wat is de wat? van Dave Eggers, de autobiografie van Achak Deng. Voor wie zijn eigen held wil zijn. Ik vroeg me af of ik dit zelf zou willen en wat daar dan in zou moeten staan en wat niet. Want om een echte held te worden, dat blijkt wel uit de hele bijlage, moeten de slechte eigenschappen van je persoonlijkheid worden uitgewist zodat de goede eigenschappen meer kunnen schitteren.