André Gide: De Immoralist

Eens in de paar jaar herlees ik De Immoralist van André Gide. Telkens ben ik verbaasd in hoeverre de figuur van Michel, de immoralist uit de titel, op mij lijkt. Niet zozeer in wat hij meemaakt, maar in wat er zich in zijn hoofd afspeelt. Telkens ontdek ik nieuwe details. Het is denk ik de vierde keer dat ik het boek lees. De eerste keer dat ik het las ontging mij bijvoorbeeld volkomen de homoseksuele ondertoon in het boek. Dat is trouwens één van de dingen in Michel waarin ik mezelf juist niet herken. Maar de aantrekkingskracht van de ruwe onbehouwen arbeiders waarin het boek lijkt op de boeken van Gerard Reve herken ik weer wel. Zelf kan ik even goed genieten van de schoonheid van een man als van een vrouw, maar zonder daarbij een seksueel verlangen te voelen.

Een paar citaten:

"Wellicht heeft die dwang om te liegen mij eerst wel moeite gekost; maar ik leerde spoedig begrijpen dat de dingen die algemeen het ergst gevonden worden (liegen, om alleen dat te noemen) alleen moeilijk zijn zolang men ze nooit heeft gedaan, maar dat ze, stuk voor stuk, en al heel gauw, makkelijk en aangenaam worden om nog eens te doen, en weldra natuurlijk lijken." (blz. 72)

"Ik had gewild dat zij ongelijk had gehad, maar ik moest mezelf wel bekennen dat in iedereen het slechte instinct mij het meest oprechte toescheen." (blz. 178)

Het boek gaat over Michel, een man die zijn vrienden bijeen roept in een Noord-Afrikaans dorp, en hun zijn geschiedenis vertelt. Hoe hij tot immoralist geworden is. De geschiedenis van zijn huwelijk, zijn ziekte die hij te boven komt om sterker uit de strijd te komen, zijn verlangens en duistere daden, de ontdekking van wie en wat hij is door de ontmoeting van een oude bekende, de ziekte van zijn vrouw die sterft en hem tenslotte alleen achterlaat.

Maar is hij eigenlijk wel een immoralist? Is hij niet veeleer amoreel, een Nietszchiaanse en Darwiniaanse mens die gelooft in het recht van de sterkste, niet gehinderd door moraal? Hij is iemand die helemaal niet gebonden is aan moraal, maar zijn eigen weg gaat, zonder om te kijken naar het verleden. Pas op het moment dat hij dat wel doet door de geschiedenis van zijn leven te vertellen komt het inzicht van de wreedheid van zijn handelen. Op het moment dat hij er midden in zit, één is met zijn handelen, voelt hij enkel het genot.

In die zin is het een wonderlijk boek. Aan de ene kant is er een afkeer van de persoon van Michel, aan de andere kant is er de bewondering voor de man die volledig zijn eigen weg gaat. Tegelijk is dat de kracht van dit prachtige boek. Vijf jaar geleden las ik het voor het laatst. Deze keer zal niet de laatste keer zijn.